Каректе катылган элес

Апалар жөнүндө көп жаздым. Депутатпы, министрби же жөнөкөй катардагы жаранбы, кимиси болсо да, апасы жөнүндө айтуудан тажаш­чу эмес. Бул маектешим башкалар­дан өзгөчөлөнүп, апасы жөнүндө айтуудан баш тартты.

— “Апаңыз жөнүндө маек бере аласызбы?”

— “Жок кызым.”

— “Аа… Эмне үчүн?”

— “Апам мен беш жашка чыкканда каза болгон.” Ортону жымжырттык ээледи. Айлам кеткенде: “Апа деген­де кандай элес көз алдыңызга тар­тылат?”-дедим.

— “Апамды эстегенде ак көйнөк кийген, үстүндө жарашыктуу чып­тамасы бар чачын экиге өрүп арты­нан таштап койгон, жаш сулуу ке­линчек көз алдыма тартылат. Ошол элес гана өмүр бою көз алдымдан кетпей, карегимде муз болуп катып калган өңдөнөт.” (көзүнө келген жа­шын мага көрсөтпөөгө тырышып тескери бурулду) Андан ары аңге­месин акырын улады.

-“Негизи өлгөндүн артынан өл­мөк жок. Топурак суутат деп коёт элибизде. Апам эң улуу агамдын бей ажал өлүмүнөн кийин, күйүт­төн күйүп кетти. Күнү-түнү ыйы басылбай, колу бошой калса эле тун уулунун мүрзөсүнө карай бет алып, топурагы али муздай элек мүрзөнү кучактап ыйлаганын көргөндөр ай­тып келишчү. Атам эчен ирет барып жетелеп келди. Апам байкуш күйүт­түн сазынан чыга албай жүрүп, биз­ди да унуткандай. Андан кийинки төртөөбүздүн бар экенибизди элес албагандай күн кечирип жүрүп, акыры агамдын артынан, жалган дүйнө менен коштошуп, чын дүйнө­гө аттанып кете берди.

Жерден боорун көтөрө элек эне­сиз төрт жетим менен атам жесир калды. Чырпык кезинде кыйылган агам болгону он төрт жашта, ал эми апам болсо, отуздун ашын али иче­лек гүл бурак кезинде кете берди. Баарыбыз жашпыз. Атамдын колун жолун карайбыз. Мен болсо беш жаштамын. Али мектеп босогосун аттай элек кезим. Эч нерсе менен ишим жок ойнок куракта болгонум менен апамдын өлүмүнөн кийин бат эле токтолуп калгандаймын. Көп нерсени түшүнө баштадым. Эне­ден эч кимди эрте айрыбасын экен. Төрт чиедей жаш бала менен атам өтө кыйналды. Ошол учурда атам эми гана отуздан ашыптыр. Жигит эле курагы экен да. Эми акыл ток­тотуп. Эр ортону элүүдөн ашкан ча­гымда ой жүгүртүп карап олтурсам, атам үчүн ошол кезде апамды жого­туу чоң трагедия болгон экен.

Эшикке чыгып эркек үйгө келип, аялдык милдетти аткарыштын өзү эле канча күч канча эмгекти талап кылат. Бара-бара кыстаган турмуш өзү көндүрөт дегендей үй ичинде­ги жумуштарын жасоодо атама кол кабыш кыла баштадык. Биз үчүн нан жапкан күн апам бар кезде май­рам болор эле. Апам ар бирибизге арнап кичинекей нан “күлчөтай” жаап берчү. Ал “күлчөтайлардын” даамдуулугун айт али күнчө даамы оозумдан кетпейт. Апамдын көзү өткөн соң, нанды ар кайсы кошуна келип жаап берип жүрдү. Бара-бара алардында турмуш-тирикчиликтен колу бошобой, нанды өзүбүздүн жа­кын жеңелерибиз жаап бере башта­ды. Башында жеңемдер үйгө келип нан жаап беришсе, кийинчерээк камырды үйгө алып барып берги­ле, үйдөн жабабыз дегенге өтүштү. Эмне кылабыз айла жок. Атам бай­куш камыр жууруйт. Даяр болгондо бизден көтөртүп жиберет. Үчөөбүз бир чара камырды колдошуп көтө­рүп барабыз. Ошондо атам эле алып барбайбы, чоң киши болсо деген ой келчү мага. Көрсө атам байкуш апамдын өтүп кеткенине күнөөкөр сезип, камыр көтөрүп баргандан жазганчу тура.

Бизге эки жеңем кол кабыш кылчу деп башында айтпадымбы, бирөөсү жоош момун, орундуу эле. Экинчиси албуут, оозуна келгенди оттой берген, кыялы начарыраак болучу. Бир күнү нан жаап берүү бактысы албуут жеңеме туш ке­липтир. Биз чараны көтөрүп. Даяр камырды алып, дарбазадан кирип  

барсак жеңем кир жууп жатыптыр, бизди көрүп эле кабагы кирдей түш­тү да кыйкырды. Ии кыйраткансып, мобул үч жетим жетип келишти. Жаштайында энесин жеп коюшуп, эми мени нан жаап бер дешет. Пей­ли жамандар энесин жутпаганда, энеси нан жаап берет эле буларга деди. Жүрөгүм зырп этти. Эч нер­сени биле элек бала болсом да, же­ңемдин сөзү жүрөгүмдү миң жери­нен тилди. Берки экөөнү билбейм мен кирерге тешик таппай айласы куругандай тайсалдадым. Наныбыз жабылып бүткөнчө кулагыма эч нерсе кирбеди.

Андан кийин нан жабуу кезе­ги албуут жеңеме келгенине кара­бай, көп ирет жоош жеңеме баралы деп ыйлап алып барганым эсимде. Жоош жеңем демекчи, ал жеңем чынында алтын эле. Дээринен жак­шы кишиби же жетимдер деп бизди аячу беле, кыскасы жасап жаткан жумушун токтотуп, бизге нан жаап берип узатчу.

Мен мектепте окуп калган кезим­де атам үйлөндү. Силерге апа орду­на апа болот дешти. Башында ку­бандык. Бирок апамдын ордун ким баса алмак эле… Сыздаган жүрөк­түн күйүтүн ким басмак. Өгөйдүкү өөнчүл болот дегендей көп нерселе­ри өөн учурачу. Мен экинчи апамды анча жактырбай калдым. Себеби ошол апам биздин үйгө келгенден баштап эле, төрдө илинип турчу, өз апамдын сүрөтү алынып салынды. Дайыма мен сабактан келсем. “Кел­диңби уулум”- деген өңдүү, күлмүң­дөгөн апамдын сүрөтү чынын айт­сам мага дем күч берип тургандай эле. Дал ошол сүрөттү алып салуу менен экинчи апам мага жакпай калды. Балалык жан дүйнөмө бүлүк түшүп, жек көрүп калдым. Менде бир сезим апамдын сүрөтү ордун­да туруш керек дей берчү. Күнүгө сабактан келсем, апамдын сүрөтүн алып коёт. Сабактан келип эринбес­тен ордуна илем. Бир күнү сүрөттү адаттагыдай илип жатсам атам ке­лип калып, илбе деди.

— “Илем. Апамдын сүрөтү туруш керек”- дедим.

“Турбайт эми апаң жок. Ал өл­гөн!” Кыйкырды. Болбой эле сү­рөттү илип салдым. Атам колумдан жетелеп тамдын артына алып ба­рып мени өлө сабады да эми илсең өлөсүн деди. Болгон стол, стулдар­ды сарайга чыгарып, сүрөт илчү мыктарды сууруп салды. Мен там­дын артында көпкө ыйлап олтур­дум. Апамдын сүрөтүн неге алып салышат деген ой мээмди эзе берди. Бары бир илем. Апамдын сүрөтү ту­руш керек дедим да карындашымды ээрчитип, үйгө кирип жер төшөк­төрдү чогултуп, жаңы мык менен апамдын сүрөтүн ордуна кадап кой­дум. Кайра сабактан келсем алы­нып калат, кайра кагам. Бул окуя көп жолу кайталанды. Мени менен эрегишкенден тажадыбы атам мени райондун борборундагы жатак мек­тепке берип салды. Мектепти жатак мектептен аяктадым.

Бара-бара эр жетип, турмушка көз карашым өзгөрүп, жаш кезим­деги кылыктарым унутулду. Ки­йинки апам да төрт бала төрөп, бир туугандар жакшы мамиледе болуп кеттик. Мектепти аяктап. Жогорку окуу жайга тапшырдым. Ал жак­ты ийгиликтүү бүтүрдүм. Жакшы кесибим бар. Үйлөндүм, көңүлүм сүйгөн жубайым балдарым бар бак­тылуумун. Кел-келим келип, ташым өйдө кулап, жакшы жумушта иштеп калдым. Көп кишилерге сөзүм өтүп аброй күттүм. Жайкы каникулга эс алуу үчүн, кичи мекениме бардым. Айылдаштарым, туугандарым жак­шы тосуп алышты. Баягы жетим бала деп мурдун чүйрүгөндөр, туу­ган болуп бут кийимимди түздөөгө даяр. Тобоо, ичимден таң калып олтурдум. Астыга тамак тартылып, жакшы каалоо тилектер айтыла баштаганда менин бала кездеги чорт кыял жеңем сөз алды. Мени өлө мактады. Апамды ал гана эмес атамды да мактап, жада калса бизге кол кабыш кылып нан жаап берип жүргөнүн кыстара кетти. Ошол нан жаап берген жерин айтканда, жүрө­гүм бала кезимдегидей зырп этти. Бир заматта бала чагым көз алдым­дан өтө түштү.

Жумуш өргөөм аяктап шаарга кетүүгө кам уруп жатсак, урушчаак жеңем бизди конокко чакырды барбай коюну эп көрбөдүм. Бала- чака келинчегимди алып бардым. Тасмалды жакшы салып, аябай ко­ноктоду. Бул коноктун сый урмат­тын артында бир нерсе жатканын жаздемдебей сезип турдум. Кошто­шордо жеңем колумду бек кысып: — “Урматбекти(баласы) карап жүр. Жумуштан чыгып калыптыр. Силер бир тукумсуңар” -деди. Макул жеңе баары ойдогудай болот деп кош­тоштум шаарга келип, Урматбекти жакшы жумушка орноштуруп, же­ңемден өч алмак болдум. “Таш ме­нен урганды, аш менен ур дегендей” же болбосо “Жетим жетилет” деген­дей колумдан иш келгенде тескери караган ага тууганга көрүнүп кой­дум. Урматбек жакшы жерде иш­тейт. Менин артым менен.

Эми сөз соңунда айтарым өл­бөгөн адам алтын аяктан суу ичет экен го чиркин. Мени өкүндүрүп өксүткөнү эле апам гүл бурак кезин­де кеткени. Азырга чейин жашап, биздин жакшылыкты көрсө болмок деген жүрөктө айыккыс арманым бар деп сөзүн аяктады.

Маектешим менен коштошуп сыртка чыктым, тыйылбаган жашымды улам аарчып кетип баратам.